Romantisch goud voor Amsterdam

Zakhorloge, goud en email, diameter 5,3 cm, Frères Lurasco à Amsterdam, uitgevoerd in Genève, ca. 1790-1810, Rijksmuseum Amsterdam, legaat Maurits Elzas, 1937, BK-15011 

Eén van mijn favorieten in de verzameling horloges van het Rijksmuseum heeft alles wat omstreeks 1800 belangrijk werd gevonden. In eerste instantie gaat de aandacht uit naar de voorstelling, bijzonder omdat het romantische beeld van een meisje dat twee duiven in veiligheid brengt voor een loerende kat ideeën uit de contemporaine schilderkunst weerspiegelt. Toen het uurwerk in 1921 werd aangeschaft, werd zelfs een direct verband gelegd met een portret van de Britse pastellist John Russell (1745-1806) uit 1792. De terughoudende omlijsting sluit aan bij het geabstraheerde classicisme dat in de jaren 1790 de laatste mode was.

 

De namen die op de wijzerplaat en het uurwerk zijn aangebracht, laten zien dat dit horloge bedoeld was voor de Nederlandse markt. Het adres is dat van de gebroeders Carlo en Lucas Lurasco, die in maart 1797 het bedrijf van hun vader Lucas hadden overgenomen, en vanaf juni 1797 over twee winkels konden beschikken; één in het hart van de stad op de Nieuwendijk en één in de meest vooraanstaande winkelstraat van Amsterdam, de Kalverstraat. Onder de naam gebroeders Lurasco zou het bedrijf tot 1867 blijven bestaan; vanaf 1835 werd het gevoerd door een kleinzoon van de oprichters, Carel Pieter Lurasco (1812-1871), en was de nadruk verschoven naar sculpturaal brons.

De gebroeders behoorden tot een kleine groep Italiaanse handelaren die zich in de loop van de achttiende eeuw in Amsterdam hadden gevestigd. Hun vader Lucas was gespecialiseerd in wetenschappelijke instrumenten als barometers en thermometers, en zij breidden het assortiment in de late achttiende eeuw met klokken, horloges en verschillende soorten kleine gouden geëmailleerde werken uit. Deze categorie werd niet in Amsterdam gemaakt, maar uit Zwitserland geïmporteerd. Daar was in de achttiende eeuw in Genève een grote industrie op dit terrein ontstaan, die vanwege het lagere gehalte en de schaal van de productie langzamerhand de Europese markt veroverde. Eén van de belangrijkste was de firma Chevalier & Cie, die onder andere horloges maakte met scènes naar Fragonard.

Hoe belangrijk de buitenlandse productie voor Nederland was, blijkt uit de regelgeving die in 1751 door de Staten Generaal werd vastgelegd, en waarin zij bepaalden dat de handel in gemonteerd buitenlands goud van 18 karaat was toegestaan, zo lang deze maar niet als Nederlands goud van 22 karaat werden verkocht. Het resultaat daarvan was onder andere dat het in de tweede helft van de achttiende eeuw steeds minder lonend werd om gouden horlogekasten in Nederland te laten maken. Als je naar het hoogst modieuze en verfijnd uitgewerkte Zwitserse horloge van het Rijksmuseum kijkt, begrijp je precies waarom.