Hoe de liefde het geweld overwon

Vijf plaquettes gemonteerd op een kist, de plaquettes zilver, Genua, gesigneerd en gedateerd Mathias Melin Belga 1636, Rijksmuseum, BK-NM-603/607. Opstelling in 2018

Omdat voor de ornament-tentoonstelling KWAB grote en beeldbepalende kunstwerken als de kan en schaal van Paulus van Vianen nodig zijn, is er eindelijk ruimte voor één van de zeldzame Italiaanse stukken die het Rijksmuseum rijk is: een serie van vijf plaquettes, gemaakt in 1636 in Genua door de in Antwerpen geboren drijver Mattheus Melijn/Matthias Melin (Antwerpen 1588 -1653). In Genua maakte hij onderdeel uit van een kleine maar hechte gemeenschap uit de Nederlanden, en ontwikkelde zich daar tot de belangrijkste kunstenaar in zilver. In deze reliëfs zocht hij de grenzen van de rekbaarheid van zijn materiaal op; de belangrijkste figuren komen bijna los van de ondergrond, maar zijn daar nog wel mee verbonden. Zijn werk is zeldzaam, en nu over de hele wereld verspreid.

Dezelfde plaquettes, gemonteerd op een wand. Opstelling ca. 1953

De serie werd in 1822 aangekocht door het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden, en was enkele decennia eerder, in 1775, in Italië ontdekt door de verzamelaar Arnout Vosmaer (1720-1799). Toen waren het al losse platen en zo zijn ze ook altijd in het Rijksmuseum opgesteld. Niet tot mijn tevredenheid: de onderlinge samenhang gaat verloren als ze naast elkaar op een wand worden gemonteerd. Je weet niet waar je naar kijkt als je niet weet dat ze ooit in de wanden en het deksel van een ebbenhouten kist waren opgenomen. Nu ze voor het eerst in ruim twee eeuwen weer op een doos zijn bevestigd, wordt weer duidelijk wat de bedoeling was. Het licht speelt weer over de reliëfs, benadrukt het sculpturale karakter en brengt ze tot leven.

 

Ambrogio Spinola voor de stad Gulik,  H 23 x 54,5 cm

Ambrogio Spinola voor Casale Monferrato, H 23 x 56 cm,

Nu de voorstellingen in de juiste volgorde te lezen zijn, blijkt dat een heel ander verhaal wordt verteld dan vroeger gedacht. Ooit was het idee dat de platen hulde brachten aan een beroemde veldheer in Spaanse dienst, Ambrogio Spinola (Genua 1569 – Castelnuova Scrivia 1630). Maar twee van de platen gaan ook echt over hem. Aan één kant is het beleg voor de stad Gulik in het hertogdom Gulik /Berg/Kleef (1619-1622) tegen de Nederlanders te zien, aan de andere een veldslag tegen de Fransen om het hertogdom van Mantua (1628-1631). In beide gevallen is niet het dramatische hoogtepunt, maar de scène daar net voor afgebeeld. Dat betekent dat de kijker het verhaal zelf diende aan te vullen, en er werd dus vanuit gegaan dat deze de geschiedenissen kende. De eerste gevechtshandeling eindigde in een klinkende overwinning, de tweede in een diepe nederlaag. Tijdens de laatste campagne stierf Ambrogio, ziek en berooid.

De intocht van Giambattista Spinola en Maria Spinola in San Pietro in Galatina (Sicilië) in 1616, H. 27 x 64,5 cm.

De belangrijkste plek – bovenop de kist – wordt ingenomen door de triomf van zijn zus Maria (Genua ca. 1570 – 1642). De inscriptie rechtsboven vertelt hoe zij en haar echtgenoot Giambattista Spinola (Genua 1575-1625) door de bevolking van het hertogdom San Pietro in Galatina (Sicilië) in 1616 als de nieuwe heersers werden ingehaald. Dat betekent dat niet het leven van Ambrogio, maar dat van Maria centraal staat. Het huwelijk dat op de korte zijde wordt gesloten, is het hare. De weergaven zijn portretten in zilver, afgeleid van degenen in fresco op de muren van hun nog bestaande paleis. Op de tegenhanger recht daar tegenover is te zien hoe haar echtgenoot de sleutels van de stad San Pietro in Galatina worden overhandigd.

Het huwelijk van Maria Spinola en Giambattista Spinola in 1596, H 22,7 x 37 cm.

Giambattista Spinola ontvangt de sleutels van San Pietro, H 23,3 x 38 cm.

 

In 1636 was Maria de enige van de voorgestelden die nog in leven was, en zij is dan ook waarschijnlijk degene die de opdracht voor dit pronkstuk gegeven heeft. Als oudere vrouw keek zij terug op haar leven, en nam zelfbewust haar plaats in. Aan het nageslacht liet zij weten dat ook zij een hertogdom had veroverd, niet door de inzet van geweld, maar door middel van de liefde. Tegenover de wisselvallige resultaten van haar broer, plaatste zij een bestendige overwinning en benadrukte zo haar superioriteit.